خبرگزاری آریا- بازار آریا-این روزها اگر چه برخی افراد به دنبال سودهای راحت و زیاد از طریق تولید عسل های تقلبی هستند و در کارگاه هایی به تولید عسل اقدام می کنند اما در نقطه مقابل، پرورش دهندگان زنبور عسل پاکدست کشور نیز، اقداماتی انجام داده و دست به برند سازی کرده اند تا به طور غیر مستقیم تولید کنندگان عسل تقلبی را از میدان به در کنند.
در گفت و گوی بازار آریا، با مهندس حسین پورقرایی، علت دو برابر شدن میزان تولید عسل ایران طی یک دهه گذشته به بحث گذاشته شده است. پورقرایی، فوق لیسانس ژنتیک و اصلاح نژاد زنبور عسل دارد و دبیر انجمن علمی زنبور عسل ایران است.
*****
*بر اساس آمارهای موجود میزان تولید عسل از حد 46 هزار تُن در سال 1388 به 112 هزار تُن در سال 1398 رسیده است. از طرفی انجمن زنبور عسل، هدف خود را ارتقای علمی صنعت زنبورداری و توسعه کیفی نیروهای متخصص در حوزه پرورش زنبور عسل می داند.
جنابعالی به عنوان دبیر این انجمن، افزایش دو برابری تولید عسل را طی این دوره چگونه تحلیل می کنید؟
-صنعت زنبورداری با صنعت های دیگر از جمله مرغداری تفاوت هایی دارد. برای مثال در صنعت مرغداری، یک مرغدار برای پرورش مرغ باید تاسیسات و تجهیزات داشته باشد و فراهم کردن آنها هزینه های بسیار بالایی دارد ولی زنبور داری، رشته ای است که با هزینه کم، می شود ایجاد شغل کرد.
در این حوزه، افراد زیادی ورود کرده و پیگیر تولید عسل شده اند. در عین حال، کلاس های مختلفی توسط انجمن و سایر نهادها در زمینه زنبور عسل برگزار شده و این آموزش ها موثر بوده است.
به نظر می آید یک مقدار رغبت افراد به صنعت زنبور عسل باعث افزایش تولید شده و وقتی تعداد کلونی (کندو) بیش تر شود به دنبال آن، مقدار تولید هم بالاتر خواهد رفت. از یک طرف نیز باید میانگین تولید هر کندو بالا رفته باشد.
*در سال های گذشته اعلام شده بود که 6 میلیون کندوی مدرن و 262 هزار کندوی بومی در کشور وجود دارد.
در آبان 1398 اعلام شده که 7 میلیون کندو در کشور داریم. بر مبنای 7 میلیون کندو و 112 هزار تن تولید عسل، میانگین تولید هر کندو حدود 16 کیلوگرم می شود و اگر 6 میلیون کندو در نظر بگیریم سرانه تولید هر کندو 18 کیلو می شود.
به اعتقاد شما این میزان تولید سرانه هر کندو فاصله اساسی دارد با میزان تولید هر کندو در کشورهای توسعه یافته؟
-بله. صنعت پرورش زنبور عسل در کشورهای توسعه یافته، مانند صنعت ما نیست. در کشورهای توسعه یافته، بیش ترین درآمدی که برای زنبوردار وجود دارد درآمد از طریق اجاره دادن کندوها برای گردافشانی است.
در کشورهای توسعه یافته به این نتیجه رسیده اند که زنبور، مهم ترین نقش را در افزایش تولید دارد و به همین دلیل، زنبورداران کار پرورش زنبور را به سطحی می رسانند که قابلیت گردافشانی را داشته باشند.
برای گردافشانی باید جمعیت متناسبی داشته باشد تا موقعی که کندو را در داخل باغ یا مزرعه برای گردافشانی می گذارند، بتواند کار گردافشانی را به خوبی انجام بدهد. در آن کشورها زنبورداران، کندوهای خودشان را با قیمت بسیار بالایی اجاره می دهند.
برای مثال، برای گردافشانی بادام در آمریکا، به ازای هر کلونی، باغدار به زنبوردار 70 دلار پرداخت می کند تا زنبور دار کندوی زنبور را در آن باغ بگذارد و گرد افشانی انجام شود.
*در مقابل 16 کیلوگرم تولید عسل توسط یک کند و در ایران، چگونه سرانه تولید هر کندو در حد 60 کیلو در کشورهای توسعه یافته تحقق پیدا کرده است؟
-در آن کشورها تولید عسل با تک گُل انجام می شود یعنی زنبورهای یک کندو از کلزا یا یک گیاه خاص استفاده می کنند و به این برداشت ها می رسند.
از طرفی تعداد مشخص زنبور به یک منطقه برده می شود ولی در کشور ما اگر برای مثال باید در یک منطقه 100 عدد زنبور برده شوند تا از شهد گل ها استفاده کنند، یک دفعه 1000 عدد زنبور برده می شوند و در نتیجه میزان تولید عسل پایین می آید.
ناگفته نماند که کشورهای دیگر در حوزه ژنتیک و اصلاح نژاد، کارهایی روی زنبور عسل انجام داده اند تا تولید عسل بالا برود.
با این حال، کیفیت عسل کمتر کشوری، مثل کیفیت عسل ایران است. چون کشور ما از نظر گیاهان مختلف، شرایط خاصی دارد و همه کشورها به این صورت نیست.
در کشوری مثل کانادا، زنبورها از یک گیاه خاص استفاده می کنند ولی زنبوردار ما کندوهای خودش را به مرتع می برد، زنبورها می توانند از گیاهان مختلف از جمله آویشن و گوَن استفاده کنند. دو سال پیش، عسل ایران رتبه دوم را از نظر کیفی در سطح جهان کسب کرد.
*چه مشخصه ای عسل ایران دارد که از نظر کیفیت در جهان دوم شده؟
-وقتی می خواهند عسل را از نظر کیفی بررسی کنند آن را به آزمایشگاه می برند و در آنجا عوامل مختلفی از جمله فروکتوز، گلوکز و پروتئین را مورد توجه قرار می دهند. بعد هم هر کدام بالاتر باشد امتیاز بیش تری می گیرد.
الان هم بزرگترین معضل زنبورداران ما، عسل های غیر طبیعی است. ما سه نوع عسل داریم. عسل طبیعی، عسلی است که زنبور می رود روی گل می نشیند و بعد عسل تولید می شود.
عسل دیگر، غیر طبیعی است و زنبوردار، به زنبور شکر می دهد و یک مقدار هم زنبور از گل ها شهد می آورد و این عسل، عسل خالص نیست. عسل مصنوعی هم، عسلی است که تقلبی است و زنبور، نقشی در تولید آن ندارد.
الان مشکل زنبورداران ما این است که یک عده از زنبور داران، به زنبور شکر می دهند و عسل تولید می کنند بدون این که زحمتی بکشند و کندوی زنبور را جا به جا کنند و به مرتع ببرند. وقتی بدون هزینه های مختلف، عسل غیر طبیعی تولید کنند سود بیش تری می برند.
این کار باعث می شود زنبور داران اصلی ما که عسل طبیعی تولید می کنند متضرر شوند و همیشه نسبت به چنین مشکلی اعتراض می کنند و دوست دارند عسل ها همیشه استاندارد باشد و مشخص باشد که طبیعی است.
*مشخص است که از 112 هزار تن عسلی که در سال 1398 تولید شده، چقدر طبیعی است؟
-من رقم دقیقی در این زمینه نداریم. برخی شرکت ها که برند هستند و عسل طبیعی می فروشند، این عوامل را از نظر کیفی در نظر می گیرند. به این صورت که نمونه عسل را به آزمایشگاه می برند و آن را آزمایش می کنند.
وقتی عسلی می خواهد صادر شود باید استاندارد کیفی را کسب کند که بتواند به کشور مقصد برسد وگرنه آن را برمی گردانند. زنبوردارانی که عسل طبیعی دارند بدون دغدغه این کار را انجام می دهند و مییزان بالایی عسل را صادر کرده یا در داخل کشور می فروشند.
در حال حاضر، به این صورت است که خیلی از شرکت ها و زنبور داران آنالیز کیفی عسل خودشان را دارند. یعنی وقتی ما بخواهیم از آنها عسل بخریم، تاییدیه سازمان استاندارد را نشان می دهند.
صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبور داری، عسل ها را آزمایش می کند و اگر فاکتورهای کیفی داشته باشند، عسل ها را می خرد. در سال های اخیر، این صندوق شرکتی را به اسم «اکسیر» به ثبت رسانده و فروشگاه های اکسر که در تهران و چند شهر دیگر فعال شده، عسل با برند اکسیر عرضه می کنند.
البته در این فروشگاه ها، به غیر از عسل طبیعی، محصولاتی مثل «گرده گل» و «ژل رویال» فروخته می شود و آزمالیش های کیفی آن انجام شده است.
*آیا بررسی خاصی در قالب انجمن زنبور عسل انجام داده اید که چقدر از عسل موجود در بازار مصنوعی است؟
-خیر. ما نمی توانیم این کار را انجام بدهیم و باید بستر لازم فراهم باشد تا این کار انجام بدهیم. اتحادیه های زنبور دادری دادشان بلند است و می گویند ما می خواهیم عسل های موجود رتبه بندی شوند تا وقتی مردم عسل می خرند بدانند چه عسلی می خرند.
این اتحادیه ها می گویند ما که عسل طبیعی تولید می کنیم باید بتوانیم عسل خودمان را با قیمت بالاتری بفروشیم. البته مردم هم راغب هستند که عسل طبیعی را با قیمت بالاتر خریداری کنند.
*امکان این وجود دارد که سرانه تولید هر کندو از 16 کیلوگرم فعلی بالاتر و قیمت تمام شده تولید عسل هم پایین بیاید؟
-بله. این امکان وجود دارد. البته عسل بستگی به گلی دارد که زنبور روی آن می نشیند و گرده گل را جمع آوری می کند. گرده برای خوراک نوزادان زنبور است ولی الان گرده را می گیرند و می فروشند چون مصارف دارویی دارد.
از نظر قانون سازمان دامپزشکی، زنبور به عنوان دام محسوب می شود. این دادم، به محیط بیش ترین وابستگی را دارد. به محیطی که ما چندان نقشی در آن نداریم. تنها نقش ما این است که می توانیم زنبور را از جای که هست به جایی ببریم که گل و گیاه بیش تری باشد ولی اگر در یک سال، خشکسالی باشد یا تَر سالی باشد، وضعیت فرق می کند.
تر سالی هم برای زنبور، مناسب نیست. وقتی درختان یک منطقه شکوفه داده اند همیشه باران بیاید زنبور نمی تواند کار خودش را انجام بدهد. تر سالی همانقدر برای زنبور ضرر دارد که خشکسالی دارد.
به خاطر این که زنبور وابسته به محیط است این شرایط اقلیمی در تولید عسل تاثیر می گذارد. ما اگر بهترین کُلونی ( کندو) را داشته باشیم ولی شرایط اقلیمی به ما اجازه ندهد، میزان تولید عسل پایین می آید.
*چرا میزان صادرات زیاد نیست و آیا مصرف داخلی در حد بالایی است؟
-الان به خاطر مسائل سیاسی و تحریم ها، باعث شده مشکلاتی در صادرات داشته باشیم.
*مدتی قبل به عنوان دبیر انجمن، با واردات نژادهای خارجی زنبور عسل مخالفت کرده بودید. این مخالفت از چه بابت بوده است؟
-این مخالفت انجمن با واردات ملکه، دلایلی دارد. بک عده می گویند ملکه باید وارد شود تا تولید ما بالا برود. کشورهای دیگر که روی اصلاح نژاد کارهایی انجام داده اند، یک کارشان هم این است که افزایش تولید را در فاکتورهای ژنتیکی لحاظ کنند.
در حالی که بیماری های خاصی هست و اگر ما از کشورهای دیگر زنبور وارد کنیم، آن بیماری ها وارد کشور ما می شود. تمام دغدغه انجمن این است که با واردات زنبور، بیماری های جدید وارد خواهد شد.
هنوز زنبور داران ما نتوانسته اند در برابر بیماری «کنه واروا» کمر راست کنند و اگر بیماری های ویروسی بیاید به سادگی قابل تشخیص نیست. کنه واروا، یک موجودی است که از همولَنف زنبور[بافت چربی] تغذیه کرده و زنبور را ضعیف می کند و تولید کندو پایین می آید.
*به نظر خودتان، انجمن علمی زنبور عسل ایران در راستای هدف خودش در زمینه ارتقای علمی صنعت زنبور داری و توسعه کیفی، موفق بوده است؟
-بله. قبلاً تولید زنبور داران ما تک محصولی بود یعنی زنبور دار ما فقط می خواست عسل تولید داشته باشد و این تولید عسل باعث شود درآمدش بالا برود.
با کلاس های آموزشی که برای تولید ژل رویال، بَره موم، گرده و سایر فرآورده ها برگزار شده، موفقیت های خوبی حاصل شده و در کنار تولید عسل طبیعی، محصولات دیگر مثل ژل رویال تولید و عرضه می شود که قیمت آن چند برابر قیمت عسل طبیعی است.